Immunotherapie

Immunotherapie stimuleert een reactie van lichaamseigen afweercellen tegen kankercellen. Deze behandeling versterkt of verandert uw afweersysteem, zodat het de kankercellen beter kan doden. De behandeling werkt niet direct in op celdeling van de tumor of schade aan tumorcellen, zoals bijvoorbeeld chemotherapie, maar is gericht op het eigen afweersysteem. Dit is uniek aan immunotherapie.

Immunotherapie bij uitgezaaide blaaskanker

In enkele jaren tijd heeft immunotherapie een belangrijke plaats gekregen bij de behandeling van vooral melanoom, longkanker en ook blaaskanker. De bij blaaskanker belangrijkste immunotherapie heft een rem op die de afweercellen remt (checkpoint) en stimuleert daarmee een reactie van lichaamseigen afweercellen tegen kankercellen. Deze behandeling versterkt of verandert het eigen afweersysteem, zodat het de kankercellen alsnog kan doden.

Pembrolizumab

Immunotherapie met de checkpoint remmer pembrolizumab heeft sinds 2017 een positief advies van de beroepsgroep (CieBOM ) in Nederland. Daarmee is pembrolizumab beschikbaar bij uitgezaaide blaaskanker (en kanker van de hogere urinewegen) als tweedelijnsbehandeling. Dit besluit werd genomen op basis van eerder onderzoek waarbij overlevingswinst werd aangetoond. In dat onderzoek was er overlevingswinst ten opzichte van een behandeling met chemotherapie en had 25% van de behandelde patiënten een lange respons (een jaar of langer).

Lees ook: Pembrolizumab wie heeft er baat bij? 

en Welke blaaskankerpatienten hebben baat bij pembrolizumab?

Avelumab AVE-SHORT studie

De studie JAVELIN 100 met avelumab elke 2 weken als onderhoudsbehandeling na een behandeling met chemotherapie , indien die behandeling met chemotherapie tenminste geleid heeft tot ziekteafname of minimaal ziektestabilisatie. Deze studie toonde een betere overleving dan bereikt werd met chemotherapie alleen. De behandeling is inmiddels standaardzorg in Nederland.

Belangrijke punt m.b.t. de behandeling is echter dat in de studie de avelumab werd voortgezet tot aan ziekteprogressie. Dit bleek bij een deel van de patiënten jaren het geval met elke 2 weken de noodzakelijke tocht naar het ziekenhuis voor de toediening per infuus.

DUOS is daarop in 2022 een onderzoek gestart naar het effect van een verkort behandelschema gedurende 6 maanden met de mogelijkheid van herstart bij ziektetoename. Deze AVE-short studie loopt in 15 DUOS ziekenhuizen en zal zeker heel 2023 nog open zijn.

LET OP

Immunotherapie wordt niet in alle ziekenhuizen aangeboden. De behandeling vereist ervaring en zorgverzekeraars sluiten daarom niet met alle ziekenhuizen contracten en verlangen verwijzing naar centra waar deze expertise wel aanwezig is.

Een deel van de blaaskankerpatiënten heeft duidelijk baat bij immuuntherapie, maar anderen juist minder of niet. Met de RESPONDER-studie onderzocht Stichting DUOS nieuwe biomarkers die kunnen voorspellen welke patiënten met uitgezaaide blaaskanker baat hebben bij de tweedelijnsbehandeling met pembrolizumab en welke patiënten niet. De RESPONDER studie is inmiddels gesloten.  Op het gebied van immunotherapie zijn de LEAP-011 en de NIAGARA studie van groot belang. De LEAP-011 een eerstelijns studie met Pembrolizumab voor  patiënten met gevorderd of gemetastaseerde urotheelcarcinoom en de NIAGARA waarin de vroege inzet van immunotherapie (Durvalumab) wordt onderzocht.

Immunotherapie in onderzoeksverband bij niet- spierinvasieve en spierinvasieve blaaskanker.

Een al wat langer bestaande eenvoudige vorm van immuuntherapie wordt  gebruikt bij de behandeling van niet-spierinvasief urotheelcelcarcinoom, in de vorm van blaasspoelingen met BCG. Maar ook immunotherapie met de immuun checkpointremmers lijkt beloftevol als behandeling voor blaaskanker. Bij vroeg urotheelcelcarcinoom komen relatief veel mutaties voor. Vandaar dat dit zich ook leent voor systemische immunotherapie. Patiënten die niet goed reageren op BCG-spoelingen kan men nu alleen nog een radicale cystectomie aanbieden. Immunotherapie met pembrolizumab kan een alternatieve mogelijkheid zijn om misschien de blaas te behouden. In de KEYNOTE-057-studie wordt het effect van immunotherapie onderzocht bij patiënten met niet-spierinvasief urotheelcelcarcinoom die niet goed reageren op BCG. Kijk op Blaaskankerstudies voor de volledige lijst.

TIP

Schrijf u in voor de iedere vrijdag verschijnende nieuwsbrief met onder meer nieuws over studies en studie-ontwikkelingen immuuntherapie bij blaaskanker als eerstelijns- en als tweedelijnsbehandeling.

Immunotherapie bij prostaatkanker

Immunotherapie bij prostaatkanker staat nog in de kinderschoenen. Prostaatkanker heeft in vergelijking met bv huidkanker (melanoom), longkanker en blaaskanker veel minder DNA schade en is daarmee een minder toegankelijk target voor geactiveerde afweercellen. Prostaatkanker is daardoor geen goede tumor voor enkelvoudige immunotherapie. Onderzoek moet uitwijzen of toevoeging van een tweede middel wellicht de kans op effectiviteit vergroot. Wel is inmiddels duidelijk dat bij sommige patiënten (ongeveer 10%) sprake is van een veel hoger aantal mutaties ( MSI high) of een combinatie van meer mutaties en hogere immunogeniciteit ( CDK12), waarmee immunotherapie wellicht wel effectiever is. Om dat te bepalen moet eerst een DNA-analyse plaatsvinden op een vers tumormetastasebiopt. Dit soort onderzoek en behandeling vinden plaats in een beperkt aantal ziekenhuizen in Nederland.

Bij dit soort DNA-analyses kan ook sprake blijken van DNA repair deficiency (bv BRCA of BRCAness mutaties), waarmee nieuwere vormen van medicatie binnen bereik zijn (bv PARP remmers, of chemotherapie met een platinumverbinding). Alles bij elkaar is bij ongeveer 25% van alle patiënten met uitgezaaide en castratieresistente prostaatkanker sprake van een of meer “targeteable” specifieke mutaties, waardoor wellicht nog aanvullende behandelmogelijkheden bestaan. Dit doorgaans echter alleen in enkele academische en/of grotere prostaatkankercentra en veelal alleen nog in onderzoekverband.

Lees ook: Pembrolizumab (immunotherapie) zou kunnen werken bij mCRPC

Veel verschillende onderzoeken lopen momenteel en er zullen ook korte en langer lopende studies starten. Momenteel draait binnen Stichting DUOS onder meer de studie Apalutamide Immuno (Kronos).  Kijk op Prostaatkankerstudies voor de volledige lijst.