Nierkanker
Jaarlijks krijgen in Nederland zo’n 2600 mensen nierkanker en overlijden er ongeveer 900 mensen aan deze ziekte. Nierkanker ontstaat vooral tussen 65 en 75 jaar, mannen krijgen de diagnose bijna 2 keer vaker: het staat op nummer 9 in de ranglijst van de 10 meest voorkomende vormen van kanker bij mannen. Nierkanker is één van de snelst groeiende vormen van kanker die in het begin zelden klachten geeft en daardoor niet altijd vroegtijdig wordt ontdekt. Pas als de tumor groter wordt, kunnen symptomen optreden zoals bloed in de urine (pijnloze hematurie), pijn in de zij of een voelbare zwelling van de buik. Daarnaast kan het lichaam reageren op de tumor, bijvoorbeeld door:
- aanhoudende koorts
- lusteloosheid
- vermoeidheid (zonder duidelijke reden)
- nachtzweten
- gewichtsverlies (zonder duidelijke reden)
- verlies van eetlust
Voor nierkanker geldt- evenals voor alle vormen van kanker- hoe eerder het wordt ontdekt en behandeld, hoe groter de kans op genezing.
Nierkanker binnen DUOS
DUOS, Dutch Uro-Oncology Studygroup, richt zich, zoals de naam al aangeeft, op uro-oncologische aandoeningen. Daartoe behoort ook nierkanker. DUOS steld bij oprichting in 2011 prostaatkanker, blaaskanker en zaadbalkanker centraal in zowel kennisoverdracht (nieuwsberichten en wekelijkse nieuwsbrief) als Forum. Het wetenschappelijk onderzoek richt zich met name op prostaat- en blaaskanker. De afgelopen jaren zijn er echter veel ontwikkelingen geweest bij de behandeling van nierkanker en krijgt DUOS vragen van nierkankerpatiënten. Om die groeiende groep tegemoet te komen in hun vragen en een kennis- en informatie platform te creëren, heeft DUOS in juli 2019 een Nierkanker Forum opgericht waar deskundigen vragen beantwoorden. Tevens worden met ingang van juli 2019 nierkanker nieuwsitems meegenomen op de site en in de, ieder vrijdag verschijnende nieuwsbrief
Verschillende soorten nierkanker
Er zijn veel verschillende soorten nierkanker en die verschillende soorten worden weer onderverdeeld in subtypen. De behandeling is afhankelijk van de soort en het subtype De meest voorkomende soort (9 van de 10 patiënten) is niercelkanker dat ontstaat in de wand van de nierbuisjes die een functie hebben bij het filteren van het bloed. Niercelcarcinoom wordt ook wel RCC genoemd. Dit is de afkorting van de Engelse benaming: Renal Cell Carcinoma. Binnen de niercelkanker zijn verschillende subtypen, zoals heldercellig carcinoom (bij ongeveer 80% van de patiënten), het papillair carcinoom of het chromofoob niercelcarcinoom. Immunotherapie en doelgerichte therapie zijn vooral effectief bij heldercellig niercelcarcinoom. Het papillaire carcinoom (bij circa 11% van de patiënten) wordt onderverdeeld in type 1 en type 2. Het chromofoob carcinoom (bij ongeveer 4% van de patiënten) heeft meestal een gunstig beloop, de kans op uitzaaiingen is gering.
Daarnaast zijn er nog een aantal zeer zeldzame subtypen, zoals:
- verzamelbuiscarcinoom
- multiloculair cystisch niercelcarcinoom
- medullair carcinoom
- mucineus tubulair en spindelcel carcinoom
- neuroblastoom-geassocieerd niercelcarcinoom
- ongeclassificeerd niercelcarcinoom
Hierbij extra aandacht voor nierbekkenkanker ofwel pyelumcarcinoom. Pyelumkanker wordt wel nierkanker genoemd, maar ontstaat uit het urotheel (binnenbekleding van uitscheidingssysteem nier) en wordt daarmee gerangschikt en behandeld als de andere urotheelceltumoren van de urinewegen (waaronder blaaskanker). Pyelum en uretertumoren heten in de Engelse vakliteratuur ‘Upper tract urothelial cell cancers’. In tegenstelling tot nierkanker wordt bij uitgezaaide nierbekkenkanker meer gebruik gemaakt van chemotherapie (zie daarvoor ook blaaskanker) Wilt u meer weten over de behandeling van pyelumkanker? Kijk deze YouTube.
Wilms-tumor
Ieder jaar krijgen zo’n 20 tot 25 jonge kinderen (tussen 1 en 5 jaar) in Nederland een Wilms-tumor in de nier. Sporadisch komt Wilms-tumor voor bij volwassenen. Meestal is er maar 1 tumor, en is dus maar 1 nier aangedaan, maar bij 3 tot 5 op de 100 kinderen zijn beide nieren aangedaan. Een andere naam voor Wilms-tumor is nefroblastoom. Nefro betekent nier. Een blastoom is een tumor die ontstaat in onrijpe cellen.
Wordt nierkanker niet ontdekt of niet behandeld, dan groeit de tumor door. Eerst in de naastgelegen grote bloedvaten, daarna voorbij het bindweefsel rondom de nier en in de bijnier. De kankercellen kunnen zich uiteindelijk via de lymfeklieren of het bloed verspreiden naar andere delen in het lichaam, zoals de longen, botten en lever. Er ontstaan dan uitzaaiingen (metastasen). Dit zijn tumoren die uitgaan van cellen van de oorspronkelijke tumor, maar zich elders in het lichaam bevinden, dus op afstand van de oorspronkelijke tumor. Let op: een uitzaaiing behoudt de kenmerken van de oorspronkelijke tumor. Daarom blijven artsen spreken van ‘nierkanker’, ook al is er bijvoorbeeld sprake van een tumor in de long.
Ongeveer 1 op de 7 mensen met nierkanker heeft bij diagnose al uitzaaiingen. Hoe hoger het tumorstadium is bij diagnose, hoe slechter de vooruitzichten. Zo is bij stadium I 1 jaar na de diagnose 97% van de patiënten nog in leven. Na 5 jaar is dit 89%. Bij het hoogste stadium (Stadium IV) geldt dat 1 jaar na de diagnose 38% van de patiënten nog in leven is. Na 5 jaar is dit 10%.
Risicofactoren
Lange tijd werd roken als de belangrijkste risicofactor beschouwd, maar uit recent onderzoek werd duidelijk dat overgewicht minstens zo belangrijk is. Daarnaast is hoge bloeddruk een risico factor. Andere risicofactoren zijn minder duidelijk, maar kunnen een rol spelen:
- Langdurig gebruik van pijnstillers
- Langdurige dialyse
- Blootstelling aan bepaalde chemische componenten als asbest, cadmium e.d. (zie bijvoorbeeld ook: Papillair niercelcarcinoom door nitrolitriazijnzuur?)
- Een negroide achtergrond
Daarnaast speelt een erfelijke aanleg een rol. Zo hebben mensen met de Ziekte van Von Hippel-Lindau (VHL) een grote kans op het krijgen van verschillende goedaardige en kwaadaardige tumoren, onder andere in de nieren. Naast VHL zijn er nog een vijftal erfelijke aandoeningen waarbij DNA veranderingen ontstaan die een rol kunnen spelen bij het ontstaan van nierkanker. Lees het nieuwsbericht ‘Is nierkanker erfelijk?’ naar aanleiding van een Forumvraag.
Helaas is de overleving van patiënten met nierkanker de laatste jaren nauwelijks verbeterd. Het gaat om + 2% (van 63% naar 65%) in de afgelopen 15 jaar.
Behandeling: Targeted therapy en immunotherapie
Niercelcarcinoom of nierkanker is de meest voorkomende vorm van kanker die ontstaat in de nier. Wanneer de ziekte te uitgebreid is voor een operatie of is uitgezaaid, dan wordt behandeld met medicijnen. Het meest voorkomede type niercelcarcinoom is het ‘heldercellige’ type. De vragen in het boekje ‘Immuuntherapie en niercelcarcinoom’ gaan in het algemeen over dit ‘heldercellige’ type. Het ‘niet-heldercellige’ type is zeldzaam. Dit type wordt soms anders behandeld. Specifieke vragen over de behandeling van ‘niet-heldercellig’ niercelcarcinoom kunt u het beste met uw behandelend arts bespreken.
Tot 2006 waren er nauwelijks medicijnen voor de behandeling van een vergevorderd of uitgezaaid niercelcarcinoom. Sindsdien zijn in Nederland verschillende medicijnen goedgekeurd voor deze behandeling, waaronder doelgerichte therapie (targeted therapy) en immuuntherapie. Deze medicijnen hebben de vooruitzichten van patiënten met vergevorderd en uitgezaaid niercelcarcinoom aanzienlijk verbeterd. Niercelcarcinomen zijn tumoren waarin veel bloedvaten groeien. Deze vaatgroei oftewel ‘angiogenese’ wordt sterk bevorderd door de vasculaire endotheliale groeifactor (VEGF). Tegen deze groeifactor is doelgerichte therapie (targeted therapy) ontwikkeld. De daarbij gebruikte medicijnen worden ‘angiogeneseremmers’ genoemd.
Immuuntherapie is gebaseerd op een ander werkingsmechanisme. Deze behandeling valt niet direct de tumor aan, maar stimuleert het immuunsysteem van de patiënt zodat diens eigen immuuncellen in staat zijn de tumorcellen aan te vallen en op te ruimen. Immuuntherapie is een verzamelnaam voor allerlei manieren van behandeling waarbij het eigen immuunsysteem wordt aangezet tot het bestrijden van tumorcellen. Op dit moment is al een aantal van dit soort behandelingen beschikbaar, de verwachting is dat daar de komende jaren nog meer behandelingen bijkomen.
Actueel
In december 2020 gaf DUOS voorzitter prof. dr. Ronald de Wit, internist-oncoloog ErasmusMC Kankerinstituut een interview ‘De ontwikkelingen bij de behandeling van uitgezaaide nierkanker’ dat werd geplaatst in het magazine van de patientenvereniging Leven met blaas- of nierkanker. In duidelijke taal legt De Wit de meest actuele ontwikkelingen op het gebied van standaardbehandeling, maar ook betreffende combinatie-immuuntherapie uit.
Goed om te weten
- In maart 2023 verscheen een update van Cijfers over nierkanker hier tref je de feiten over nierkanker, de incidentie, de risicofactoren, de behandeling, overleving en nieuwe ontwikkelingen.
- De richtlijn Nierkanker van de Landelijke Werkgroep Diëtisten Oncologie (LWDO) omvat de tumorspecifieke voedingsbehandeling. Voor de algemene oncologische voedingsproblematiek en voedingsadviezen gaat u naar de Richtlijn Algemene voedings- en dieetbehandelingen.
- Voor medische informatie is er de Richtlijn niercelcarcinoom.
- De patiëntenvereniging voor nierkankerpatiënten is: Leven met blaas- of nierkanker.
- KWF heeft een brochure over nierkanker.
- Wilt u weten welke ziekenhuizen zijn gespecialiseerd in de behandeling van nierkanker? Lees dan: Wat zijn goede ziekenhuizen bij uro-oncologische tumoren? Of kijk naar de lijst met expertise centra achterin in het boekje Immuuntherapie en niercelcarcinoom’