Zaadbalkanker
Zaadbalkanker (testistumor) is een kwaadaardige groei van cellen die het zaad produceren; de kiemcellen. Daarom wordt deze kanker ook wel kiemcelkanker genoemd. In Nederland wordt per jaar ongeveer 700 tot 750 keer de diagnose zaadbalkanker gesteld. Zaadbalkanker is hiermee een zogenoemde ‘zeldzame’ kanker, echter wel de meest voorkomende bij jonge mannen (tussen 20 en 35 jaar).
Wat | Behandeling | Studies
Over zaadbalkanker
Zaadbalkanker komt meestal voor bij mannen tussen de 20 en 45 jaar, maar ook op oudere of jongere leeftijd. Hoewel zaadbalkanker naar verhouding weinig voorkomt, is het bij jonge mannen de meest voorkomende soort kanker.
Er zijn 3 typen kiemceltumoren:
- Seminomen
- Non-seminomen (niet-seminomen)
- Combinaties van een seminoom en een non-seminoom
Risicofactoren zaadbalkanker
Er zijn duidelijke risicofactoren voor het ontwikkelen van zaadbalkanker, zoals een (eenzijdige of tweezijdige) niet-ingedaalde zaadbal (cryptorchisme), verstoorde voortplanting (fertiliteit) en hypospadie (het niet-eindigen van de plasbuis op de eikel). Deze aandoeningen worden gerelateerd aan een verstoorde vroege ontwikkeling van de zaadbal en de kiemcellen die zich daarin bevinden (tijdens de embryonale ontwikkeling in de baarmoeder). Dit leidt tot het niet goed kunnen uitrijpen van kiemcellen. Hierdoor ontstaat een grotere kans dat kiemcellen zich afwijkend gaan gedragen en zaadbalkanker vormen na de puberteit. Ondanks de verhoogde kans bij deze aandoeningen, is de kans nog steeds heel erg klein. De toename van het aantal patiënten met zaadbalkanker in onder andere Nederland is waarschijnlijk ook het resultaat van blootstelling aan stoffen in ons milieu. Deze kunnen een remmend effect hebben op de ontwikkeling van de zaadbal en de daarin gelegen kiemcellen tijdens de embryonale ontwikkeling. Hiervoor zijn ondersteunende aanwijzingen, maar het blijft nog steeds onderwerp van onderzoek en niet afdoende bewezen.
De eerste symptomen van zaadbalkanker zijn:
- De testis wordt groter
- Een knobbel op de testis, deze hoeft niet pijnlijk te zijn
- Pijn in de aangedane bal
- Een dof, zwaar gevoel in de onderbuik, achter de balzak of in de balzak zelf
- Een zwelling van de borstklier(en) of van het gebied rond de tepel(s)
- Vermoeidheid of gewichtsverlies zonder aanwijsbare reden
- Afnemend libido
- Zijn er uitzaaiingen dan kunt u al naar gelang de locatie van de metastasen last krijgen van buik- of rugpijn, kortademigheid, borstpijn, hoesten en/of bloed spugen.
Wat is de overleving na zaadbalkanker?
Na zaadbalkanker is de overleving voor mannen jonger dan 70 jaar vrijwel 100%. Voor 70-plussers gelden percentages rond de 90-95% voor 1, 3 en 5 jaars overleving. Zie ook onderstaande afbeeldingen met meer informatie over incidentie, behandeling, leeftijd, chemotherapie en stadium.
Is zaadbalkanker erfelijk?
Er zijn verschillende variaties in het DNA gevonden die vaker voorkomen bij patiënten met zaadbalkanker. Deze varianten blijken onafhankelijk te zijn van andere risicofactoren, zoals cryptorchisme (niet-ingedaalde testikels, een gestoorde vruchtbaarheid, maar ook familiare aanleg. De variaties hebben effect op het ontwikkelen van de geslachtsklieren en het goed kunnen vormen van de kiemcellen. Dit proces is tot een bepaalde hoogte verstoord bij mannen met zaadbalkanker. Het onderzoek hiernaar ontwikkelt zich snel. Temeer omdat blijkt dat de risicovarianten veel minder vaak voorkomen in het DNA van mannen die van origine uit Afrika of Azië afkomstig zijn. Desondanks is er niet één hele duidelijke erfelijke factor bekend die het risico op zaadbalkanker sterk verhoogt. Over het algemeen (zie www.erfelijkheid.nl) gaat men uit van het volgende:
- Als een man een familielid heeft met zaadbalkanker, dan is zijn risico om zelf ook zaadbalkanker te krijgen iets groter dan wanneer het niet in de familie voorkomt.
- Een broer van een man met zaadbalkanker heeft 8 tot 10 keer meer kans om zelf zaadbalkanker te krijgen, in vergelijking met iemand bij wie het niet in de familie voorkomt. Dat is een kans van ongeveer 2-4% om ergens in de loop van het leven zaadbalkanker te krijgen.
- De zoon van een man met zaadbalkanker heeft 4 tot 6 keer meer kans op zaadbalkanker. Andersom heeft de vader van een zoon met zaadbalkanker een 2x zo hoge kans op zaadbalkanker.
Lees ook: Erfelijke en familiaire tumoren
Zelfonderzoek bij zaadbalkanker
Het is verstandig om zelf uw zaadballen maandelijks te onderzoeken. Het makkelijkste is dit na een warm bad of een warme douche. De balzak is dan het meest ontspannen, wat zelfonderzoek makkelijker maakt.
Dat gaat als volgt:
- Rol de zaadbal voorzichtig tussen uw duim en wijsvinger.
- Doe dit met beide zaadballen, een voor een.
- Let vooral op een zwelling, een verharding of een andere verandering.
Voelt u iets afwijkends? Ga dan binnen een week naar uw huisarts of arts.
Voor het uitvoeren van zelfonderzoek is een informatieve App “Check your Friends” ontwikkeld. Gratis te downloaden in de App store.
Wilt u weten welke ziekenhuizen zijn gespecialiseerd in de behandeling van zaadbalkanker? Lees dan Wat zijn goede ziekenhuizen bij uro-oncologische tumoren?
Wat | Behandeling | Studies
Behandeling zaadbalkanker
De operatie die nodig is om vast te kunnen stellen of er sprake is van zaadbalkanker, is tevens het begin van de behandeling.
Als geen aanwijzingen zijn voor uitzaaiingen (onderzoek door middel van een CT scan van borst en buik) en in het bloed geen verhoogde eiwitten (meer) zijn die door zaadbalkanker gemaakt kunnen worden, is er sprake van stadium I zaadbalkanker en wordt doorgaans afgewacht.
Bij grote seminomen wordt ook wel een zekerheidsbestraling op de lymfeklieren in de buik gegeven, bij non-seminoom wordt doorgaans gekozen voor waakzaam wachten. Dit is een strikt vastgelegd schema van vervolgonderzoeken in de eerste 5 jaar waarmee eventuele uitzaaiingen vroeg kunnen worden opgespoord en de behandeling (met chemotherapie) dan vrijwel altijd nog tot genezing kan leiden.
Indien sprake blijkt (bij diagnose of later, tijdens de controles) van uitzaaiingen is altijd een vervolgbehandeling nodig in de vorm van 3 of 4 kuren chemotherapie die eens per 3 weken gedurende een aantal dagen wordt toegediend. Soms is er daarna nog een operatie nodig om kleine restafwijkingen voor zekerheid operatief te verwijderen.
De behandeling kan dus bestaan uit :
- waakzaam wachten
- bestraling
- chemotherapie
- lymfeklieroperatie
- een combinatie van deze behandelingen
1x BEP bij hoog risico stadium 1 nonseminoom
De behandeling van zaadbalkanker is in Scandinavische landen goed georganiseerd en gecentraliseerd. Ook worden door SWENOTECA de Noors-Zweedse zaadbalkanker groep, de nodige studies uitgevoerd. Vanwege het hoge expertise- en kennisniveau werd de voorzitter van SWENOTECA, dr. Torgrim Tandstad, uitgenodigd voor een lezing op het 8e DUOS Jaarsymposium in december 2018. Daar bleek onomstotelijk dat 1 kuur BEP bij hoog risico stadium 1 nonseminoom de meest effectieve behandeling is (lees: 1x BEP bij hoog risico stadium 1 nonseminoom) Helaas is de Nederlandse richtlijn nog gedateerd op dit terrein en verdient dringend aanpassing.
LET OP
Als je zaadbalkanker hebt en je hebt nog een kinderwens is het verstandig om voor de behandeling zaad in te laten vriezen. Het kan – maar hoeft zeker niet – dat de ziekte of de behandeling onvruchtbaarheid veroorzaakt. Zie ook deze YouTube film met het verhaal van Frans Dietvorst ‘Na zaadbalkanker toch een zoon’
Wat | Behandeling | Studies
Studies
Zaadbalkanker is vooral goed te genezen als de juiste behandeling wordt gegeven (vroege detectie van uitzaaiingen, juiste en tijdige chemotherapie, deskundige operatie). Concentratie van zorg is daarbij essentieel. Stichting DUOS zet zich in voor de concentratie van uro-oncologische zorg en kennis. Zowel bij zaadbalkanker, als bij prostaat- en blaaskanker.
Primair is Stichting DUOS een studiegroep. Permanent worden binnen de Stichting zo’n 15 tot 25 studies uitgevoerd (zie ‘studies’ op de homepage www.stichtingduos.nl). Studies op het gebied van zaadbalkanker (testistumor) zijn echter schaars. In de afgelopen decennia zijn veel studies bij zaadbalkanker uitgevoerd. Het is anno 2017 heel duidelijk wat de beste behandeling is. Deze behandelingen zijn zo goed, dat er nog maar weinig progressie cq vooruitgang mogelijk is. Vandaar dat er momenteel, ook in internationaal opzicht, nog maar heel weinig zaadbalkankerstudies zijn. Eind 2018 verstrekte DUOS een subsidie aan het onderzoek ‘Laat recidieven bij testistumor’. Dit is een van de weinige studies in Nederland op het gebied van zaadbalkanker.
De organisatie van en voor mannen die te maken hebben (gehad) met zaadbalkanker, is de Stichting Zaadbalkanker.
Voor meer informatie over behandeling, second opinions en/of lopende studies: mail naar communicatie@stichtingduos.nl. Een digitale second opinion kan worden aangevraagd via het Forum.